Mikroflora
przewodu pokarmowego człowieka
Ciało
zdrowego, dorosłego człowieka jest środowiskiem życia co najmniej 10 razy
więcej komórek bakterii niż naszych własnych, większość z nich zasiedla nasz
przewód pokarmowy, głównie jelito. Mikroflora przewodu pokarmowego tworzy
złożony ekosystem pozostający w ścisłych interakcjach z organizmem gospodarza i
są one niezbędne dla zachowania homeostazy. Relacje gospodarza i drobnoustrojów
można określić jako symbiotyczny mutualizm [9]. Ze względu na duże zróżnicowanie
czynników fizycznych i chemicznych w poszczególnych odcinkach przewód pokarmowy
zasiedlają je mikroorganizmy, które są przystosowane do lokalnie występujących
warunków [2].
Układ
jakościowy i ilościowy mikroflory jelitowej zdrowego dorosłego człowieka jest
dość zrównoważony, w jej składzie dominują mikroorganizmy korzystne dla jego
zdrowia. Rozmieszczenie głównych mikroorganizmów zasiedlających przewód
pokarmowy przedstawione zostało w tabeli 1. Pod wpływem wielu czynników układ
mikroorganizmów w przewodzie pokarmowym może ulegać zmianie, a nawet
zniszczeniu. Wśród tych czynników należy wymienić warunki środowiska, stan
zdrowia, stres psychiczny czy cechy osobnicze człowieka. Czynnikami
prowadzącymi do jej zniszczenia jest leczenie chemioterapeutykami,
radioterapia, infekcje bakteryjne lub wirusowe [5]. Na stan i układ mikroflory
bardzo duży wpływ wywiera także dieta i jej stan mikrobiologiczny. Ogólny
schemat stałego i zmiennego zespołu mikroorganizmów zasiedlających przewód
pokarmowy człowieka przedstawiony został na rysunku 1. Stosowanie probiotyków
poprawia jakość mikroflory jelitowej, a ponadto chroni przed nadmiernym rozwojem
drobnoustrojów chorobotwórczych, toksynotwórczych oraz produkujących substancje
kancerogenne [12].
W skład jamy
ustnej wchodzą przede wszystkim mikroorganizmy dostające się wraz ze spożywanym
pokarmem oraz zasiedlające błony śluzowe. Ich skład i ilość może być bardzo
zróżnicowana, mogą to być bakterie zarówno patogenne jak i korzystnie
oddziałujące na organizm człowieka. Większa ich część przedostaje się przez
przełyk do żołądka, gdzie w większości zostają one zniszczone w wyniku
działania niskiej kwasowości żołądka. Jednak niektóre z nich przeżywają w tych
warunkach (Lactobacillus, Enterococcus, Staphylococcus)
ich liczba w żołądku wynosi od 102 do 104 CFU/ml[2]. Mogą
występować tutaj także charakterystyczne dla tego środowiska bakterie patogenne
Helicobacter pylori, powodują owrzodzenia błony śluzowej żołądka
co może prowadzić do choroby wrzodowej [11].
W kolejnych
odcinkach przewodu pokarmowego ilość i skład mikroflory jest podobny do tej
występującej w żołądku dopiero w jelicie krętym zwiększa się ich ilość.
Występują tutaj dodatkowo Escherichia coli, a liczebność wszystkich
mikroorganizmów wynosi 106-107 UFC/ml [2].
Najbogatszy
ekosystem występuje w jelicie grubym i liczy on około 109-1012
CFU/ml. Wśród występujących tutaj mikroorganizmów dominują bakterie
bezwzględnie beztlenowe, zarówno Gram+ jak i Gram-. Łączna ich biomasa sięga
1,5-2 kg [6].
Tabela 1.
Mikroflora jelitowa człowieka [3]
Odcinek przewodu pokarmowego
|
Główne rodzaje bakterii
|
Jama ustna
|
Streptococcus
|
Przełyk
|
Prevotella, Streptococcus, Veilonella
|
Żołądek
|
Helicobacter
|
Jelito cienkie
|
Enterococcus,
Lactobacillus, Bacteroides, Bifidobacterium, Clostridium,bakterie z rodziny Enterobacteriaceae
|
Jelito grube
|
Enterococcus, Lactobacillus, Bacteroides,
Bifidobacterium, Clostridium,bakterie z rodziny Enterobacteriaceae,
Escherichia, Klebsiella, Peptococcus, Peptostreptococcus, Proteus,
Staphylococcus, Ruminococcus
|
Rysunek 1 . Zespół mikroorganizmów jelitowych człowieka [13]. |
Na rysunku 1 przedstawiono podstawowy
(uniwersalny) zespół mikroorganizmów (kolor czerwony) obecny u większości
ludzi. Zmienny zespół mikroorganizmów (kolor niebieski), zależny od sposobu
żywienia, wieku, stanu zdrowia, warunków środowiska, spożywanych leków.
Skład mikroflory u dorosłego człowieka nie
wykazuje istotnych zmian, ulega on natomiast znacznym modyfikacjom z ciągu
pierwszych miesięcy życia [8], wykazuje ona indywidualne różnice lecz jest
znacznie mniej złożona niż u dorosłego człowieka [1]. Już na samym początku
życia rodzaj bakterii zasiedlających przewód pokarmowy noworodka determinowany
jest przez sposób jego przyjścia na świat. Dzieci narodzone drogami naturalnymi
posiadają mikroflorę przypominającą fizjologiczną florę pochwy matki [9] i są
to głównie beztlenowce [3] (Lactobacillus, Prevotella), natomiast
dzieci, które przyszły na świat poprzez cesarskie cięcie dominują bakterie
charakterystyczne dla powierzchni skóry (Staphylococcus, Corynebacterium)
[9], a więc bakterie aerofilne lub względne anaeroby [3]. Udowodniono, iż skład
mikrobiomu u noworodków zależy także od spożywanego przez nie pokarmów.
Mikroflora jelitowa dzieci karmionych mlekiem matki charakteryzuje się
dominacją bakterii z rodzaju Bifidobacterium. Istotne w tym wypadku jest
występowanie gatunku Bifidobacterium longum subsp. infantis,
gdyż posiada on zdolność wykorzystywania zawartych w mleku matki związków o
małej wartości odżywczej dla noworodka. Dzięki temu posiada on wielką przewagę
nad innymi grupami bakterii nie posiadającej tej takiej zdolności [10].
Stabilny poziom mikroflory osiągnięty zostaje pod koniec okresu dojrzewania.
Wraz ze starzeniem się organizmu zmienia
się również struktura mikroflory, obserwuje się spadek liczebności Bifidobacterium,
Bacterioides oraz Lactobacillus, natomiast następuje
proporcjonalny wzrost E. coli[7]. Silna presja selekcyjna powoduje, że
zarówno mikroflora noworodków, osób dorosłych oraz starszych charakteryzuje się
występowaniem dość niewielkiej liczby typów mikroorganizmów [4]. Podstawowe
funkcje mikroflory jelitowej to: funkcja metaboliczna, funkcja troficzna,
funkcja ochronna [2]. Zostały one przedstawione w tabeli 2.
Tabela 2. Podstawowe funkcje mikroflory
jelitowej, opracowanie własne na podstawie [2]
Funkcja
|
Rola mikroflory w danej funkcji
|
Metaboliczna
|
- rozkład i fermentacja niestrawionych resztek
pokarmowych,
- magazynowanie energii w formie SCFA, - produkcja niektórych witamin z grupy B i witaminy K, - absorpcja jonów. |
Troficzna
|
- kontrola ciągłości nabłonka jelitowego,
- zapewnienie homeostazy systemu immunologicznego. |
Ochronna
|
- antagonizm w stosunku do patogenów, poprzez
produkcję kwasu mlekowego, SCFA, nadtlenku wodoru czy bakteriocyn,
- konkurują z mikroorganizmami chorobotwórczymi. |
Przewód pokarmowy człowieka jest bardzo
aktywnym i bogatym ekosystemem, w szczególności jelito grube. Właściwy skład i
liczebność mikroflory jelitowej jest niezbędny do zachowania dobrego stanu
zdrowia. Możliwość modyfikacji ekosystemu jelitowego poprzez odpowiedni rodzaj
diety ma coraz większe znaczenie. Spożywanie zbyt wielu tłuszcze i białek w
połączeniu ze zbyt małym spożyciem warzyw może niekorzystnie wpływać na zespół
mikroorganizmów jelitowych człowieka. Fakt ten łączy się także ze wzrostem
zachorowań na tzw. choroby cywilizacyjne, których genezą najczęściej jest
nieprawidłowe nawyki żywieniowe. Dlatego tak ważne jest wprowadzanie bakterii
mlekowych, których metabolity działają antagonistycznie do mikroflory
patogennej, która dodatkowo może przyczyniać się do rozwoju tych chorób [2].
Literatura:
- Binek M., 2012, Mikrobiom człowieka – zdrowie i choroba, Postępy Mikrobiologii, 51, 1, 27-36.
- Gawęcki J., Libudzisz Z., Mikroorganizmy w żywności i żywieniu, Wydawnictwo Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu, Poznań 2010.
- Górska S., Jarząb A., Gamian A., 2009, Bakterie probiotyczne w przewodzie pokarmowym człowieka jako czynnik stymulujący układ odpornościowy, Postępy Higieny i Medycyny Doświadczalnej, 63, 653-667.
- Hattori M., Taylor T. D., 2009, The Human Intestinal Microbiome: A New Frontier of Human Biology, DNA Research, 16, 1-12. Kleessen B., Bezirtzoglou E., Matto J., 2000, Culture-based knowledge on biodiversity, development and stability of human gastrointestinal microflora, Microbial Ecology in Health and Disease, 12, 2, 53-63.
- Libudzisz Z., 2004, Mikroflora jelitowa człowieka a probiotyki, Zakażenia, 6, 47-51.
- Maniecka M., 2014, Probiotyki – „dla życia”, dla zdrowia, http://laboratoria.net/artykul/13077.html - dostępny 20.11.2018r.
- Marit D., Firmesse O., Levenez F., Guimarăes V. D., Sokol H., Doré J., Corthier G., Furet J. P., 2009, The Firmicutes/Bacteroidetes ratio of the human microbiota changes with age, BMC Microbiology, 9, 123-129.
- Olszewska J., Jagusztyn-Krynicka E. K., 2012, Human microbiome project – mikroflora jelit oraz jej wpływ na fizjologię i zdrowie człowieka, Postępy Mikrobiologii, 51, 4, 243-256.
- Radwan P., Skrzydło-Radomańska B., 2013, Rola mikroflory jelitowej w zdrowiu i chorobie, Gastroenterologia Praktyczna, 2, 1-11.
- Sela D. A., Chapman J., Adeuya A., Kim H. J., Chen F., Whitehead T. R., Lapidus A., Rokhsar D. S., Lebrilla C. B., German J. B., Price N. P., Richardson P. M., Millis D. A., 2008, The genome sequence of Bifidobacterium longum subsp. infantis reveals adaptations for milk utilization within the infant microbiome, Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America, 105, 48, 18964-18969.
- Stenström B., Mendis A., Marshall B., 2008, Helicobacter pylori – the latest in diagnosis and treatment, Australian Family Physician, 37, 8, 608-612.
- Wagner A., Banaszkiewicz A., Cukrowska B., Kierkuś J., Orłowska E., Socha P., 2012, Zastosowanie probiotyków w terapii chorób układu pokarmowego, Terapia, 3, 3-11.
- WEB 3 URL: http://www.zywnoscdlazdrowia.pl/10/pdf/biuletyn09.pdf – dostępny 14.06.2018r.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz